Ενότητες 2 & 3: Κοινωνικές ομάδες, Κοινωνική οργάνωση και κοινωνική μεταβολή
Κριτικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις - Από τον Κ. Θεριανό
Το μάθημα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής (εφεξής Κ.Π.Α.) της Γ’ Γυμνασίου προσφέρεται για κριτικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Αυτό οφείλεται στο περιεχόμενο του μαθήματος και κυρίως στο ότι οι μαθητές αξιολογούνται σε επίπεδο σχολείου σε θέματα που ορίζει ο ίδιος ο εκπαιδευτικός που τους διδάσκει το μάθημα. Η απουσία εξωτερικής αξιολόγησης σε σταθμισμένα θέματα και κοινή διδακτέα ύλη με τα άλλα σχολεία διαμορφώνει πλαίσιο σχετικής παιδαγωγικής ελευθερίας εντός του οποίου μπορεί να κινηθεί ο εκπαιδευτικός.
Οι κριτικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις που προτείνουμε αφορούν τις ενότητες 2 [Κοινωνικές Ομάδες] και 3 [Κοινωνική Οργάνωση και Μεταβολή] του σχολικού βιβλίου.
Κοινωνικές Ομάδες – Προκαταλήψεις και διακρίσεις σε βάρος των ομάδων
Προκειμένου να διδάξουμε την ενότητα επιλέγουμε να μοιράσουμε στην τάξη ένα κείμενο του Κώστα Ριτσώνη με τίτλο «Σπιναλόγκα». Το συγκεκριμένο κείμενο έχει, εκτός από την εξαιρετικά ζωντανή γραφή του συγγραφέα, το πλεονέκτημα ότι είναι μικρό και μπορεί να διαβαστεί μέσα σε 5 με 6 λεπτά και να μην σπαταληθεί όλη η διδακτική ώρα στην ανάγνωση του κειμένου.
___________________________________________________________________________________________________________
Σπιναλόγκα
Κώστας Ριτσώνης
[Από το βιβλίο Τσίλιες. Εκδόσεις Ποιήματα των Φίλων]
Μου ’χει πει κάποιος Κρητικός για ένα κοριτσάκι. Το κουβάλησαν από την Αίγινα στην Κρήτη. Το ‘χαν δεμένο με αλυσίδες χέρια πόδια. Πριν το περάσουν απέναντι, με το καΐκι, τους ζήτησε γκαζόζα. Του την έδωσαν και μόλις την ήπιε έδωσε μια στο μπουκάλι και το ’ριξε στη θάλασσα. Δεν ήθελε να τους μολύνει.
Δύο ώρες θέλεις με το καΐκι για να πας από την Κρήτη στη Σπιναλόγκα, το νησί των λεπρών.
Είπαν πως τους πήραν πριν δέκα χρόνια, όμως κανείς δεν έμαθε τη μεγάλη βρωμιά. Τους πιο άρρωστους τους άφησαν αβοήθητους και πέθαναν εκεί. Μόνοι τους. Χωρίς κανένα να τους σύρει στον τάφο. Κανείς από ολόκληρη την Κρήτη δε φρόντισε να μάθει τι συνέβη. Τώρα το χωριό και το νησί είναι πια έρημα. Κανείς δεν ζει στο ξεροβούνι. Η φρίκη βασιλεύει παντού σε ό,τι υπάρχει πίσω απ’ το ρωμαϊκό τείχος.
Το νησί το μάντρωσαν οι Ρωμαίοι. Πέρα από τη μάντρα η θάλασσα. Μέσα οι λεπροί. Δεν ξαναπάτησε κανείς από τότε. Η λέπρα αρρώστησε και τη θάλασσα που έγινε κίτρινη. Αρρώστησε και τα βράχια. Τα μαύρισε.
Τα χορτάρια στο νεκροταφείο κυματίζουν. Άλλος ο αέρας. Κλαίνε. Οι τάφοι ανοικτοί. Μυρίζει. Σκελετοί πεταμένοι στα μάρμαρα. Με τα ρούχα τους. Έξω από τους τάφους, στην πλαγιά και στη «λεωφόρο του πόνου». Και στα σπίτια που είναι ακόμη τριγύρω. Άλλα γκρεμισμένα κι άλλα χαμηλά όπως τότε. Μέσα οι σκελετοί με τα ρούχα τα παλιά.
Σ’ ένα δωμάτιο ακόμη ένα κρεβάτι μισοστρωμένο. Ένα τραπέζι. Ένα γράμμα ατέλειωτο σε ριγωτή κόλλα: «μανούλα δεν είμαι καλά». Και στο χέρι του νεκρού το ρολόι.
Το λεξικό του «Ήλιου» γράφει ότι στη Σπιναλόγκα ζούσαν μόνο εκατό λεπροί. Όμως, ο αριθμός ήταν πιο μεγάλος. Οι χωροφύλακες πήγαιναν εκεί με το ζόρι τους πιο φτωχούς αρρώστους.
Τους άφηναν στην ξεραΐλα. Δεν περνούσε ποτέ βαρκάρης. Στρίβαν τα καΐκια. Περνούσαν από καθαρότερα νερά του Μεραμπελιώτικου κόλπου.
Στα σπίτια, στους δρόμους, είναι πεσμένοι ακόμη τουλάχιστον διακόσιοι. Κι άλλοι πολλοί στους τάφους. Άλλος μπρούμυτα. Άλλος λοξά. Κανείς δεν είναι σκεπασμένος.
Οι τάφοι είναι ρηχοί. Δεν τους έθαβαν βαθιά. Δεν είχαν χέρια για να σκάψουν. Τους έβαζαν μια βαριά πέτρα στο κορμί. Μα η βροχή τους έγλυφε. Κυλούσε μετά στην πλαγιά. Έμπαινε στη γούρνα που έπιναν νερό αυτοί που ζούσαν.
Στο «καφενείο ο Νίκος» υπάρχει ένα τραπέζι γεμάτο μούχλα. Με ποτήρια γεμάτα σκουλήκια. Παρακάτω είναι πεσμένοι δύο σκελετοί. Ο ένας φοράει γυναικεία τακούνια.
Κάτω από τους σοβάδες μιας πεσμένης στέγης στέκεται ένα κεφάλι με καδένα στο λαιμό. Ο πιο λυπημένος σκελετός προσπαθεί ακόμη ν’ ανέβει στο κρεβάτι του. Μες το δωμάτιο του. Τα χέρια πιάνουν τα κάγκελα. Είναι ακόμη μισός στο πάτωμα και μισός στο κρεβάτι του. Είχαν μόνο ένα δρόμο. Λεγόταν «λεωφόρος του πόνου». Ξεκινούσε απ’ την πύλη κι έφτανε στο νεκροταφείο.
Δεν τους θυμόταν κανείς. Δεν τους στέλναν φάρμακα. Τους περνούσαν απ’ απέναντι οι βαρκάρηδες με το καΐκι. Με το ίδιο καΐκι σέρναν στο πέλαγος μια βάρκα με σκοινί. Δεν την πιάναν. Ήταν «μολυσμένη». Με αυτή τους άφηναν φαγητό κάθε τόσο πάνω στα βράχια.
__________________________________________________________________________________________________________
Στους μαθητές/ -τριες κάνει τρομερή εντύπωση το ζήτημα της νόσου του Χάνσεν. Πρόκειται για μια ασθένεια για την οποία έχουν ακούσει πολλά. Έχουμε την δυνατότητα να τους/ τις ρωτήσουμε να αναφέρουν αν έχουν επισκεφθεί την Σπιναλόγκα, τι έχουν διαβάσει για την λέπρα στα Θρησκευτικά (για τη θεραπεία του λεπρού από τον Χριστό) και θέτουμε βασικά ερωτήματα:
Το μάθημα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής (εφεξής Κ.Π.Α.) της Γ’ Γυμνασίου προσφέρεται για κριτικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Αυτό οφείλεται στο περιεχόμενο του μαθήματος και κυρίως στο ότι οι μαθητές αξιολογούνται σε επίπεδο σχολείου σε θέματα που ορίζει ο ίδιος ο εκπαιδευτικός που τους διδάσκει το μάθημα. Η απουσία εξωτερικής αξιολόγησης σε σταθμισμένα θέματα και κοινή διδακτέα ύλη με τα άλλα σχολεία διαμορφώνει πλαίσιο σχετικής παιδαγωγικής ελευθερίας εντός του οποίου μπορεί να κινηθεί ο εκπαιδευτικός.
Οι κριτικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις που προτείνουμε αφορούν τις ενότητες 2 [Κοινωνικές Ομάδες] και 3 [Κοινωνική Οργάνωση και Μεταβολή] του σχολικού βιβλίου.
Κοινωνικές Ομάδες – Προκαταλήψεις και διακρίσεις σε βάρος των ομάδων
Προκειμένου να διδάξουμε την ενότητα επιλέγουμε να μοιράσουμε στην τάξη ένα κείμενο του Κώστα Ριτσώνη με τίτλο «Σπιναλόγκα». Το συγκεκριμένο κείμενο έχει, εκτός από την εξαιρετικά ζωντανή γραφή του συγγραφέα, το πλεονέκτημα ότι είναι μικρό και μπορεί να διαβαστεί μέσα σε 5 με 6 λεπτά και να μην σπαταληθεί όλη η διδακτική ώρα στην ανάγνωση του κειμένου.
___________________________________________________________________________________________________________
Σπιναλόγκα
Κώστας Ριτσώνης
[Από το βιβλίο Τσίλιες. Εκδόσεις Ποιήματα των Φίλων]
Μου ’χει πει κάποιος Κρητικός για ένα κοριτσάκι. Το κουβάλησαν από την Αίγινα στην Κρήτη. Το ‘χαν δεμένο με αλυσίδες χέρια πόδια. Πριν το περάσουν απέναντι, με το καΐκι, τους ζήτησε γκαζόζα. Του την έδωσαν και μόλις την ήπιε έδωσε μια στο μπουκάλι και το ’ριξε στη θάλασσα. Δεν ήθελε να τους μολύνει.
Δύο ώρες θέλεις με το καΐκι για να πας από την Κρήτη στη Σπιναλόγκα, το νησί των λεπρών.
Είπαν πως τους πήραν πριν δέκα χρόνια, όμως κανείς δεν έμαθε τη μεγάλη βρωμιά. Τους πιο άρρωστους τους άφησαν αβοήθητους και πέθαναν εκεί. Μόνοι τους. Χωρίς κανένα να τους σύρει στον τάφο. Κανείς από ολόκληρη την Κρήτη δε φρόντισε να μάθει τι συνέβη. Τώρα το χωριό και το νησί είναι πια έρημα. Κανείς δεν ζει στο ξεροβούνι. Η φρίκη βασιλεύει παντού σε ό,τι υπάρχει πίσω απ’ το ρωμαϊκό τείχος.
Το νησί το μάντρωσαν οι Ρωμαίοι. Πέρα από τη μάντρα η θάλασσα. Μέσα οι λεπροί. Δεν ξαναπάτησε κανείς από τότε. Η λέπρα αρρώστησε και τη θάλασσα που έγινε κίτρινη. Αρρώστησε και τα βράχια. Τα μαύρισε.
Τα χορτάρια στο νεκροταφείο κυματίζουν. Άλλος ο αέρας. Κλαίνε. Οι τάφοι ανοικτοί. Μυρίζει. Σκελετοί πεταμένοι στα μάρμαρα. Με τα ρούχα τους. Έξω από τους τάφους, στην πλαγιά και στη «λεωφόρο του πόνου». Και στα σπίτια που είναι ακόμη τριγύρω. Άλλα γκρεμισμένα κι άλλα χαμηλά όπως τότε. Μέσα οι σκελετοί με τα ρούχα τα παλιά.
Σ’ ένα δωμάτιο ακόμη ένα κρεβάτι μισοστρωμένο. Ένα τραπέζι. Ένα γράμμα ατέλειωτο σε ριγωτή κόλλα: «μανούλα δεν είμαι καλά». Και στο χέρι του νεκρού το ρολόι.
Το λεξικό του «Ήλιου» γράφει ότι στη Σπιναλόγκα ζούσαν μόνο εκατό λεπροί. Όμως, ο αριθμός ήταν πιο μεγάλος. Οι χωροφύλακες πήγαιναν εκεί με το ζόρι τους πιο φτωχούς αρρώστους.
Τους άφηναν στην ξεραΐλα. Δεν περνούσε ποτέ βαρκάρης. Στρίβαν τα καΐκια. Περνούσαν από καθαρότερα νερά του Μεραμπελιώτικου κόλπου.
Στα σπίτια, στους δρόμους, είναι πεσμένοι ακόμη τουλάχιστον διακόσιοι. Κι άλλοι πολλοί στους τάφους. Άλλος μπρούμυτα. Άλλος λοξά. Κανείς δεν είναι σκεπασμένος.
Οι τάφοι είναι ρηχοί. Δεν τους έθαβαν βαθιά. Δεν είχαν χέρια για να σκάψουν. Τους έβαζαν μια βαριά πέτρα στο κορμί. Μα η βροχή τους έγλυφε. Κυλούσε μετά στην πλαγιά. Έμπαινε στη γούρνα που έπιναν νερό αυτοί που ζούσαν.
Στο «καφενείο ο Νίκος» υπάρχει ένα τραπέζι γεμάτο μούχλα. Με ποτήρια γεμάτα σκουλήκια. Παρακάτω είναι πεσμένοι δύο σκελετοί. Ο ένας φοράει γυναικεία τακούνια.
Κάτω από τους σοβάδες μιας πεσμένης στέγης στέκεται ένα κεφάλι με καδένα στο λαιμό. Ο πιο λυπημένος σκελετός προσπαθεί ακόμη ν’ ανέβει στο κρεβάτι του. Μες το δωμάτιο του. Τα χέρια πιάνουν τα κάγκελα. Είναι ακόμη μισός στο πάτωμα και μισός στο κρεβάτι του. Είχαν μόνο ένα δρόμο. Λεγόταν «λεωφόρος του πόνου». Ξεκινούσε απ’ την πύλη κι έφτανε στο νεκροταφείο.
Δεν τους θυμόταν κανείς. Δεν τους στέλναν φάρμακα. Τους περνούσαν απ’ απέναντι οι βαρκάρηδες με το καΐκι. Με το ίδιο καΐκι σέρναν στο πέλαγος μια βάρκα με σκοινί. Δεν την πιάναν. Ήταν «μολυσμένη». Με αυτή τους άφηναν φαγητό κάθε τόσο πάνω στα βράχια.
__________________________________________________________________________________________________________
Στους μαθητές/ -τριες κάνει τρομερή εντύπωση το ζήτημα της νόσου του Χάνσεν. Πρόκειται για μια ασθένεια για την οποία έχουν ακούσει πολλά. Έχουμε την δυνατότητα να τους/ τις ρωτήσουμε να αναφέρουν αν έχουν επισκεφθεί την Σπιναλόγκα, τι έχουν διαβάσει για την λέπρα στα Θρησκευτικά (για τη θεραπεία του λεπρού από τον Χριστό) και θέτουμε βασικά ερωτήματα:
- Γιατί απομόνωναν τους λεπρούς;
- Τι σημαίνει η φράση του κειμένου: «Οι χωροφύλακες πήγαιναν εκεί με το ζόρι τους πιο φτωχούς αρρώστους». Δηλαδή οι μη φτωχοί άρρωστοι δεν πήγαιναν σε απομόνωση;
Πρόκειται για κινηματογραφική παρουσίαση του βασιλιά της Ιερουσαλήμ Βαλδουίνου του Δ’ (1161 - 1185), ο οποίος έπασχε από λέπρα. Όμως, οι υπήκοοι του τον συναναστρέφονταν, του φιλούσαν το χέρι, του απέδιδαν τιμές χωρίς να φοβούνται μήπως κολλήσουν. Τι συμβαίνει σε αυτή την περίπτωση και δεν υπάρχει απομόνωση του ασθενή; Είναι ένα ερώτημα που οι μαθητές για την απάντηση του μπορούν να την απαντήσουν λαμβάνοντας υπόψη τους την αναφορά του Ριτσώνη: «Οι χωροφύλακες πήγαιναν εκεί με το ζόρι τους πιο φτωχούς αρρώστους».
Περνάμε έτσι στο δεύτερο ερώτημα, όπου η ασθένεια συνδέεται με την κοινωνική τάξη. Συζητάμε με τους μαθητές/-τριες την προβληματική της ασθένειας από την πλευρά της Κριτικής Παιδαγωγικής. Όλοι οι ασθενείς είναι το ίδιο; Ή μήπως επιβαρύνονται περισσότερο εκείνοι οι ασθενείς που δεν έχουν τα οικονομικά μέσα να συνεχίσουν να έχουν μια καλή ποιότητα ζωής; Πλούσιοι και φτωχοί έχουν την ίδια πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας;
Με την αναφορά μας στα Θρησκευτικά, τους επισημαίνουμε ότι η λέπρα είχε έντονη θρησκευτική διάσταση. Οι άνθρωποι θεωρούσαν ότι η ασθένεια παραπέμπει σε κάποια αμαρτία του ασθενή και ήταν θεία τιμωρία. Σε μια θρησκεία όπου ο άνθρωπος θεωρείται «καθ’ εικόνα και ομοίωση», η αρρώστια που παραμορφώνει το πρόσωπο συνδέεται με την ύβρη προς το θείο. Ο Καζαντζάκης στο βιβλίο του Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται βάζει τον ήρωα του, τον Μανολιό, να αρρωσταίνει από λέπρα. Το ίδιο δεν συμβαίνει σήμερα με το AIDS; Είναι η ασθένεια καθαυτή ή οι ομάδες που προσβάλει κυρίως και ο τρόπος με τον οποίο μεταδίδεται; Μήπως η απομόνωση δεν σχετίζεται άμεσα με τον φόβο, αλλά με την αντίληψη ότι η ασθένεια παραπέμπει σε έναν τρόπο ζωής που είναι αντίθετος με την κυρίαρχη ηθική στην κοινωνία; Παραθέτουμε και παραδείγματα: τι υποθέτουμε συνήθως για κάποιον που πάσχει από AIDS; Ότι μάλλον είναι ομοφυλόφιλος ή χρήστης ναρκωτικών. Μια οικογένεια ντρέπεται να πει ότι το παιδί της πάσχει από AIDS: πρόκειται για τις ασθένειες «στίγματα» (Giddens 2002: 195).
Πληροφοριακό υλικό για την Σπιναλόγκα μπορούν να αναζητήσουν οι μαθητές από το διαδίκτυο και να το φέρουν στην τάξη για συζήτηση:
http://www.youtube.com/watch?v=3SzdYRj6GmY&feature=related L'Ordre, Jean-Daniel Pollet (1973 ) http://www.youtube.com/watch?v=JGHJ9B0x0qQ&feature=related ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΛΕΠΡΑ http://www.youtube.com/watch?v=lRu60YmKnlU&feature=relatedΠρωταγωνιστές - Σπιναλόγκα (Επαμεινώνδας Ρεμουνδάκης) http://www.youtube.com/watch?v=DktNPqXiizU&feature=relatedΠρωταγωνιστές - Σπιναλόγκα (Μανώλης Φουντουλάκης)
Κοινωνικές Τάξεις
Παρά το γεγονός ότι η κοινωνική τάξη είναι κεντρική αναλυτική κατηγορία στις κοινωνικές επιστήμες, στο βιβλίο της Κ.Π.Α. υποβαθμίζεται. Επικρατεί η φονξιοναλιστική αντίληψη, όπου τα άτομα καταλαμβάνουν θέσεις και ρόλους, χωρίς καμία αναφορά στις ιεραρχήσεις και τις ανισότητες που διαπερνούν τις θέσεις και τους ρόλους και οι οποίες οφείλονται στην άνιση σχέση των ανθρώπων στην διαδικασία της παραγωγής και ιδιοποίησης του κοινωνικού πλεονάσματος. Η επόμενη δραστηριότητα δίνει στους/ -ις μαθητές/ -τριες θέσεις, επαγγέλματα και ρόλους και με βάση την έννοια της κοινωνικής τάξης τους ζητά να τις ταξινομήσουν στις αντίστοιχες τάξεις.
Πριν από τη δραστηριότητα απαιτείται ολιγόλεπτη εξήγηση του τι είναι η αστική και εργατική τάξη καθώς και τα μικροαστικά στρώματα. Παράλληλα, για να μην εγκλωβιστούν οι μαθητές σε μια μηχανιστική ερμηνεία της κοινωνικές τάξεις, στην λίστα περιέχονται και θέσεις όπως του προέδρου της δημοκρατίας, κ.λπ. προκειμένου να γίνει κατανοητό ότι τέτοιες θέσεις κατατάσσονται στην αστική τάξη καθώς συνεπάγονται αυξημένο κύρος και εξουσία. Τέλος, τους εξηγούμε ότι μέσα σε κάθε τάξη υπάρχουν διαστρωματώσεις οπότε ο υπάλληλος των ΔΕΚΟ και ο εργάτης γης μπορεί να είναι μισθωτοί και να ανήκουν στην εργατική τάξη, όμως ανήκουν σε διαφορετικά στρώματα αυτής της τάξης λόγω συνθηκών εργασίας και μισθολογικών διαφορών.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗΣ
Να βάλετε στο κατάλληλο πλαίσιο τα επαγγέλματα και τις ιδιότητες που αναφέρονται στη λίστα
AΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
ΜΙΚΡΟΑΣΤΙΚΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ
__________________________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________
ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ
___________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________
Λίστα με επαγγέλματα και ιδιότητες
Πρόεδρος Δημοκρατίας, Εργάτες της γης, εφοπλιστές, καθηγητές ΑΕΙ με ιδιαίτερο (διεθνές) κύρος και όνομα, διαπρεπείς καλλιτέχνες διεθνούς αναγνώρισης και οικονομικής δύναμης, ανώτατοι δημόσιοι υπάλληλοι, γνωστοί διανοούμενοι, καθηγητές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ανώτατοι δικαστικοί, φαρμακοποιοί, ηλεκτρολόγοι, δικηγόροι, πολιτικοί μηχανικοί, μάγειροι, διευθυντικά στελέχη (επιχειρήσεων, εργοστασίων ή δημοσίων υπηρεσιών), ανώτεροι τραπεζικοί, βιομήχανοι, δημόσιοι υπάλληλοι πτυχιούχοι ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με υψηλό εισόδημα και θέση κύρους, μεγαλοβιομήχανοι, δημόσιοι υπάλληλοι, καθηγητές μέσης εκπαίδευσης, υπάλληλοι ΔΕΚΟ, δάσκαλοι, βιοτέχνες, μικροεπαγγελματίες, παντοπώλες, σημαντικοί πολιτικοί, κρεοπώλες, ζαχαροπλάστες, ράπτες, υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι (όλοι με δικό τους κερδοφόρο κατάστημα), γεωργοί με σημαντική ιδιοκτησία, χωροφύλακες, κατώτεροι αξιωματικοί, πυροσβέστες, κοινοτικοί υπάλληλοι, ειδικευμένοι με χειρωνακτικοί εργασία, όπως ειδικευμένοι εργάτες, οδηγοί, υδραυλικοί, χωρίς τη δική τους δουλειά, μηχανοτεχνίτες, γεωργοί, σερβιτόροι, ναυτικοί, ελαιοχρωματιστές, εργάτες βιομηχανίας, γνωστοί γιατροί, οικοδόμοι, εργάτες λιμανιών, φορτο-εκφορτωτές, αχθοφόροι, ψαράδες, συνταξιούχοι ΙΚΑ, περιθωριακά άτομα: άστεγοι / μη ενταγμένα στο κοινωνικό σύστημα και στο σύστημα απασχόλησης.
Βιβλιογραφικές αναφορές
McLaren, P. & Farahmandpur, R. (2005). Teaching Against Global Capitalism and the New Imperialism. New York: Rowman & Littlefield Publishers.
Κάσκαρης, Γ. (2008). Το περιεχόμενο της εκπαίδευσης και η καταγωγή της έννοιας του «κριτικού μεταμοντερνισμού» στο έργο του Peter McLaren. Όψεις της κριτικής παιδαγωγικής στην εποχή της κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού στην εκπαίδευση. Ουτοπία, τχ.78.
Γούναρη, Π. & Γρόλλιος, Γ. (Επιμ.) (2010). Κριτική Παιδαγωγική; Μια Συλλογή Κειμένων. Αθήνα: Gutenberg.
Aronowitz, S. & Giroux, H. (2010α). Η Διδασκαλία και ο ρόλος του Αναμορφωτή Διανοούμενου (μτφρ. Κ. Θεριανός). Στο Π. Γούναρη & Γ. Γρόλλιος (Επιμ.), Κριτική Παιδαγωγική: Μια Συλλογή Κειμένων (σσ. 160-188). Αθήνα: Gutenberg.
Aronowitz, S. & Giroux, H. (2010β). Θεωρία του Αναλυτικού Προγράμματος, Εξουσία και Πολιτισμική Πρακτική (μτφρ. Κ. Θεριανός). Στο Π. Γούναρη & Γ. Γρόλλιος (Επιμ.), Κριτική Παιδαγωγική: Μια Συλλογή Κειμένων (σσ. 189-220). Αθήνα: Gutenberg.
Aronowitz, S. & Giroux, H. (2010α). Η Διδασκαλία και ο ρόλος του Αναμορφωτή Διανοούμενου (μτφρ. Κ. Θεριανός). Στο Π. Γούναρη & Γ. Γρόλλιος (Επιμ.), Κριτική Παιδαγωγική: Μια Συλλογή Κειμένων (σσ. 160-188). Αθήνα: Gutenberg.
Aronowitz, S. & Giroux, H. (2010β). Θεωρία του Αναλυτικού Προγράμματος, Εξουσία και Πολιτισμική Πρακτική (μτφρ. Κ. Θεριανός). Στο Π. Γούναρη & Γ. Γρόλλιος (Επιμ.), Κριτική Παιδαγωγική: Μια Συλλογή Κειμένων (σσ. 189-220). Αθήνα: Gutenberg.
McLaren, P. (2010). Κριτική Παιδαγωγική: Μια Επισκόπηση (μτφρ. Β. Παππή). Στο Π. Γούναρη & Γ. Γρόλλιος (Επιμ.), Κριτική Παιδαγωγική: Μια Συλλογή Κειμένων (σσ. 279-330). Αθήνα:Gutenberg.
Giddens, A. (2002). Κοινωνιολογία (μτφρ. – επιμ. – εισαγωγή: Δ. Τσαούσης). Αθήνα: Gutenberg, Αθήνα.
Νούτσος, Χ. (1990). Συγκυρία και Εκπαίδευση. Αθήνα: Ο Πολίτης.
Αλεξίου, Θ. (2009). Κοινωνικές Τάξεις, Κοινωνικές Ανισότητες και Συνθήκες Ζωής. Αθήνα: Παπαζήσης.